"حرامزاده" در تاریخ و سنت، در گذشته و اکنون

توضیحات

تاریخ ایجاد در جمعه, 17 فروردين 1403 07:12

شعارها چه می‌گویند؟ آگاهی در کاربرد واژگان چه نقشی دارد؟ آیا می‌توان با شعاری سنتی حرکتی مدرن کرد؟ اسد سیف، پژوهشگر، با چنین پرسش‌هایی نگاهی انداخته است به کاربرد واژه "حرامزاده" در گذشته و در شرایط خشم مردم از حکومت.

یکی از واژگانی که این روزها زیاد شنیده می‌شود، حرامزاده است. مردم به زمان خشم از خشونت حاکم، صحبت‌ها، سخنرانی‌ها و حتی شعارهای خیابانی جنبش، کسانی را که نماد "شر" باشد، "حرامزاده" خطاب می‌کنند. در برابر این واژه "حلال‌زاده" قرار دارد که طبیعی‌ست نماد "خیر" باشد.

حرامزده در جهان دین و سنت

حرامزاده در واقع به کسی گفته می‌شود که "نامشروع" از مادر زاده می‌شود؛ زنازاده، ناپاک‌زاده، فرزند حرام، مول. در اسلام و بر اساس فقه شیعه، فرزندانی که خارج از "صیغه عقد" زاده شوند، حرامزاده هستند.

در حدیث‌های اسلامی تمامی فرزندانی که شیطان به اتفاق پدر، در بستن نطفه‌شان "در رحم مادر شرکت جسته"، حرامزاده هستند (حدیث نقل‌شده از علی بن ابی‌طالب مبنی بر دیدار پیامبر با شیطان در کوه صفا). و هم‌چنین نقل است از پیامبر اسلام که به علی می‌گوید: «در بین قریش کسی تو را دشمن نمی‌دارد مگر زنازاده باشد.

با این توضیح می‌توان دریافت که "حرامزاده" در فرهنگ اسلامی همان دشمنی است که یا خارج از "عقد شرعی" زاده شده و یا این‌که شیطان پدر مشترک و یا دوم اوست.

شیعه دشمن خود و دین خود را حرامزاده می‌داند:

پدر یزید نه معاویه، بل‌که میسیون نامی بود از قبیله کلبیان. (مجلسی، بحارالانوار)

مادر عبدالله بن‌زیاد، مرجانه، زنی بدکاره بود. ابوسفیان او را حاصل زنای خویش با سمیه می‌داند ولی امام حسن معتقد است او زنازاده پسر زنازاده است. (مجلسی، مذکور)

شمربن ذی‌الجوشن تا زمانی که از یاران علی بود، فردی پاک محسوب می‌شد، ولی آن‌گاه که به صف دشمنان علی پیوست، گفتند مادرش او را از نطفه‌ای حرام باردار شده است.

زنا در اسلام گناه و کیفر نوع محصنه آن سنگسار است. فحشا نیز در همین رابطه رفتاری نابخشودنی و گناه محسوب می‌شود. خمینی چون بسیاری از مراجع تقلید، رسیدن ارث به فرزند "غیرمشروع" را، حتی اگر بعدها دو طرف با هم ازدواج کنند، شرعی نمی‌داند.

این را نیز باید متذکر شد که پیش از آمدن اسلام به ایران، دین زرتشت نیز رابطه خارج از زناشویی و خانواده و فحشا را رفتاری زشت و گناه‌آلود می‌دانست و روسپی‌ها در این آیین "نفرین‌شدگان"ی هستند که "برکت را در جهان نابود می‌کنند".

حرامزاده با همین معنا به ادبیات فارسی راه یافته است:

گفت این چه حرامزاده مردمند که سگ را گشوده و سنگ را بسته‌اند. (سعدی-گلستان)

گفت باز این حرامزاده خام/ کرد بر من سلام خویش حرام (نظامی)

در دوران انقلاب ۵۷ نیز یکی از شعارها این بود: «شاه حرامزاده است/ خمینی آزاده است». مردم بدین‌وسیله می‌خواستند بدی‌های شاه را با "حرامزادگی" تعبیر کنند و قداست خمینی را با "آزادگی" و حلال‌زادگی. طنز تلخ روزگار این‌که حال خمینی در شعارهای مردم به جای شاه بر همان مسند نشسته است.

جهان مدرن و "حرامزدگی"

تقدس‌زدایی از خانواده میراث مدرنیته است در جهان. اقتدار پدر به عنوان رئیس خانواده در "برابری زن و مرد"، "دود شد و به هوا رفت"؛ زن به جامعه راه یافت و پابه‌پای مرد در بنای جهانی نو شریک شد؛ اندک‌اندک به آن‌جا رسید که صاحب تن خود شد و فریاد "آزادی" سر داد.

در رهایی زن از بندهای سنت، شکل خانواده، زندگی مشترک، و فرزندآوری نیز دگرگون شد. آن‌چه تا دیروز از آن به عنوان "فرزند درون خانواده" حمایت می‌شد، سست شد و در هم شکست. "حرامزاده" بودن نیز در این روند بار منفی سالیان را از دست داد. حقوق شهروندی احکام دین را به آسمان و کلیسا سپرد و بر روی زمین "حقوق بشر" گسترش یافت. ازدواج و خانواده از شکل سنتی خویش خارج شد و فرزندان، بی‌هیچ تبعیضی، سرمایه ملی محسوب شدند.

افکار سنتی در این راستا هر روز بیش از پیش به تاریخ پیوسته و می‌پیوندند. "حرامزادگان" که زمانی دراز "ننگ" جامعه بودند، به عنوان شهروند جهان مدرن، به تاریخ بازگشتند.

فرزندان عشق و نفرین

در جهان آزاد، فرزندان خارج از خانواده سنتی، محصول عشق هستند. ناخواسته زاده نشده‌اند. مادر که نخواهد، با حقی که بر جسم خویش دارد، سقط جنین می‌کند. آن‌که فرزند خودخواسته دارد، در رشد و شکوفایی‌اش خواهد کوشید.

در جهان فقر، جنگ، خشونت و ناآگاهی، فرزندان ناخواسته نیز بسیارند. در پی و به همراه هر جنگی، تجاوز جنسی نیز رواج می‌یابد. فرزندان جنگ و مادرانی که مورد تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند، به پدیده‌ای جهانی تبدیل شده‌اند؛ پدیده‌ای که پنداری ذات جنگ است. فرزندان جنگ رانده‌شدگان از جامعه و نفرین‌شدگان آن هستند. تا زمانی که جنگ، به همین شکل، وجود داشته باشد، زنان و دختران و چه بسا پسران، مورد تجاوز قرار خواهند گرفت و ننگ جنگ را با ننگ تجاوز پیوند می‌دهند.

تجاوز جنسی و فرزند ناخواسته البته به شکل‌های مختلف، ورای جنگ نیز در سراسر جهان حضوری ملموس دارد. جهان غرب با آشکارسازی آن می‌کوشد گره از این مشکل بگشاید. جهان سنت برعکس می‌کوشد بر آن سرپوش بگذارد.

این‌که واژگانی چون "حرامزاده" در جهان سنت هنوز کاربرد دارد، امری‌ست طبیعی. در این فرهنگ هر دشمن و مخالفی را "حرامزاده" می‌خوانند. اما جنبشی که سودای جهان مدرن در سر دارد، باید از کاربرد چنین واژگانی در رسانه‌ها و مجامع و خیابان‌ها پرهیز کند.