میراث روسیه برای بشار اسد؛ آیا ایران باید نگران دیدار پوتین و ترامپ باشد؟
- توضیحات
- تاریخ ایجاد در یکشنبه, 23 دی 1403 08:20
آیا ایران باید نگران دیدار آتی میان روسای جمهوری روسیه و آمریکا باشد؟ آیا پس از آنچه در سوریه بر سر بشار اسد آمد، خیال تهران از بابت روس‌ها راحت است؟ آنها تا چه میزان به اطلاعات محرمانه و مهم ایران دسترسی دارند؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب ایالات متحده از دیدار آتی خود با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه خبر داد. این دیدار به گفته او در حال برنامه‌ریزی است.
ترامپ زمان دقیق این دیدار را اعلام نکرده و گفته که این دیدار به خواست پوتین انجام می‌شود.
آقای ترامپ در گفت‌وگوهای خود بارها تاکید کرده که اگر رئیس‌جمهور آمریکا می‌بود، نه جنگ اوکراین شکل می‌گرفت [یا این گونه پیش می‌رفت] و نه حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل. دیدار او با پوتین می‌تواند بر محورهای مختلفی از جمله نقش ایران در منطقه متمرکز باشد؛ ایرانی که حالا تا حدود زیادی بازوان قدرتمند منطقه‌ای خود چون حماس و حزب‌الله را از دست داده و نیم نگاهی به حوثی‌های یمن و کتائب حزب‌الله در عراق دارد.
در سال‌های اخیر، ایران و روسیه توافق‌های جدیدی در زمینه‌های نظامی، انرژی و زیرساختی امضا کرده‌اند. روس‌ها به ویژه در حوزه‌های نظامی و توسعه فضایی با ایران همکاری داشته‌اند. این گزارش به این پرسش پاسخ خواهد داد که آیا لزوما تهران باید نگران دیدار آینده میان رهبران سیاسی روسیه و آمریکا باشد؟ و این که روس‌ها به چه اطلاعاتی در ایران دسترسی دارند که لو رفتن آن می‌تواند کار را برای تهران دشوار سازد؟
میراث پوتین برای بشار اسد
گزارش‌های به نقل از «منابع آگاه» در خبرگزاری‌ها نشان از آن دارد که ردپای تصمیم‌های مسکو در سقوط بشار اسد بی‌تاثیر نبوده است.
سقوط بشار فرصتی برای افشای ناگفته‌ها به وجود آورد. چنانچه پس از سقوط او، گزارش مفصلی از رابطه محرمانه تیم اطلاعاتی اسرائیل با حکومت بشار اسد منتشر شد. آنچه احتمالا بیش از همه‌چیز در این میان توجه مقام‌های ایرانی را به خود جلب کرد، ماجرای وساطت ولادیمیر پوتین برای ترتیب دادن جلسه بشار اسد با رئیس موساد در مسکو بود در آخرین لحظه به هم خورد.
بشار ساعاتی پیش از فرار به مسکو؛ پشتیبانی نظامی روسیه در راه است
رویترز به گفته یکی از فرماندهان سوری، نوشته «بشار اسد ساعاتی قبل از فرار به مسکو در نشستی با حدود ۳۰ نفر از فرماندهان ارتش و مقام‌های امنیتی در وزارت دفاع سوریه در روز شنبه اطمینان داد که پشتیبانی نظامی روسیه در راه است و از نیروهای زمینی خواست مقاومت کنند.»
دولت بشار اسد یکشنبه سقوط کرد و او از دمشق به مسکو گریخت.
به گفته افرادی که رویترز با آنها مصاحبه کرد، برای بشار اسد در روزهای منتهی به فرارش از سوریه مشخص بود که هیچ خبری از کمک نظامی روسیه و ایران نیست. روسیه‌ای که با مداخله در سال ۲۰۱۵ معادله جنگ را به نفع او تغییر داد.
مسکو از کمک به بشار اسد سرباز زد
به گفته سه دیپلمات منطقه‌ای، بشار اسد ۲۸ نوامبر (۸ آذر) یعنی درست یک روز پس از آغاز حمله شورشیان سوری به استان شمالی حلب و حرکت برق آسای آنها در سراسر کشور، برای درخواست کمک نظامی به مسکو رفت، اما مقامات کرملین این بار از مداخله و کمک به او سر باز زدند.
خیانت مسکو به دمشق و تهران به روایت یک سردار سپاه
این رایزنی‌ها را باید در کنار سخنان تازه یکی از فرماندهان سپاه گذاشت که به صراحت از خیانت مسکو به دمشق و تهران گفته است.
سخنان بهروز اثباتی، از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران ایران در سوریه زنگ خطر برای تهران و بازنگری در روابط با مسکو را به صدا در آورده است.
او گفته روس‌ها در «مقاطعی حساس» با خاموش کردن سیستم‌های راداری خود به اسرائیل اجازه دادند تا «به‌راحتی» فرماندهان ایرانی را هدف قرار دهد. این فرمانده سپاه همچنین گفته «روس‌ها بعد از طوفان الاقصی کاملا در جبهه رژیم صهیونیست عمل کردند.»
روس‌ها بشار اسد را گول زدند
آقای اثباتی همچنین روسیه را در فروپاشی حکومت بشار اسد مقصر دانسته و گفته «روس‌ها بشار اسد را گول زده‌اند.»
این مقام ارشد نظامی، نخستین مقام نظامی در ایران است که به صراحت باخت ایران در سوریه را پذیرفته : «باختیم، بد هم باختیم.»
اقدام تازه ایران برای عقد قرارداد دوجانبه با مسکو با محوریت گاز
بر اساس تمام آنچه تا اینجا شرح آن گفته شد، تهران نمی‌تواند از تجربه آنچه پوتین در دمشق با بشار اسد کرد، به این سادگی‌ها بگذرد. با وجود آنکه رهبران ایران همچنان روسیه را یکی از متحدان اصلی خود می‌دانند و دولت ایران به ویژه در موضوع واردات گاز از روسیه کماکان به دنبال عقد قرارداد و توافق با سران این کشو است.
چنانچه سخنگوی دولت ایران از عقد قرارداد دوجانبه با مسکو خبر داده است.
فاطمه مهاجرانی گفته «امیدواریم در هفدهم ژانویه شاهد امضای سند جامع همکاری‌های دو کشور باشیم. امیدواریم دو موضوع کریدور شمال_جنوب و طرح انتقال گاز روسیه به ایران اجرایی شود.»
ردپای روسیه در پروژه‌های مهم هسته‌ای و نظامی ایران
روسیه و ایران در سال‌های اخیر در پروژه‌های متعددی در حوزه‌های هسته‌ای، نظامی، انرژی و زیرساختی با یکدیگر همکاری داشته‌اند. برخی کارشناسان بین‌الملل بارها نسبت به نزدیکی بی‌حد تهران به مسکو و دوری از غرب هشدار داده بودند. برخی نیز در لفافه عنوان کرده بودند که دوری تهران از غرب به شکلی نقشه پوتین است.
خروج ایالات متحده از برجام و به تبع خروج بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی از ایران، دست روس‌ها را بیش از هر زمان دیگری برای یکه‌تازی در بازار ایران بازگذاشت.
شرکت‌های چینی که تمایلی برای مواجهه با تحریم‌های آمریکایی نداشتند، نیز کمی بعد از اروپایی‌ها از حوزه‌های تجاری با ایران خارج شدند.
روس‌ها اما که خود پس از آغاز حمله نظامی به اوکراین با انواع تحریم‌ها مواجه شده‌اند، با آغوش گرم از ارتباط نظامی با ایران و کره‌شمالی استقبال کردند.
همکاری دیرینه مسکو و تهران در توسعه و ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر
یکی از همکاری‌های نزدیک تهران و مسکو به ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه هسته‌ای بوشهر بر می‌گردد. این پروژه در دهه ۱۹۷۰ توسط آلمان غربی آغاز شد اما پس از وقوع انقلاب ۵۷، متوقف شد. در سال ۱۹۹۵، ایران و روسیه توافقنامهای امضا کردند تا روسیه تکمیل این نیروگاه را به عهده بگیرد. این نیروگاه در سال ۲۰۱۱ به بهره‌برداری رسید و نخستین نیروگاه هسته‌ای ایران است.
کارشناسان روسیه سالها از نزدیک با تیمی از کارشناسان ایرانی برای توسعه و ساخت این نیروگاه همکاری داشتند و دور از انتظار نیست اگر اطلاعات مهمی از این نیروگاه مهم در اختیار آنها باشد.
درباره دیگر نیروگاه‌های هسته‌ای ایران و میزان همکاری روسیه در آن اطلاعات مشخصی در دست نیست.
همکاری نظامی نزدیک تهران و مسکو
همکاری مسکو و تهران در بخش نظامی نیز قابل توجه بوده است. چنانچه بخشی از این همکاری‌ها به وضع تحریم‌های اروپایی علیه تهران منجر شد.
فروش پهپادهای شاهد ایرانی به مسکو و استفاده از آن در جنگ اوکراین یکی از این موارد است. از اینها گذشته اخبار ضد و نقیضی از فروش موشک از سوی ایران به روسیه نیز مطرح است.
ایران تا کنون هر دو مورد را رد کرده است.
فروش سامانه دفاعی اس۳۰۰ به ایران
در همین روسیه نیز یکی از تامین‌کنندگان اصلی تجهیزات نظامی ایران است. از جمله سامانه دفاع هوایی اس۳۰۰ که در سال ۲۰۱۶ به ایران تحویل داده شد. این سامانه نقش مهمی در تقویت توان دفاعی ایران در برابر تهدیدات هوایی ایفا می‌کند.
رویترز در ماه نوامبر ۲۰۲۴ درباره همکاری نظامی میان تهران و مسکو به سخنان «سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه» ارجاع داد و نوشت که انتظار می‌رود به زودی توافقنامهای بین روسیه و ایران امضا شود که شامل همکاری‌های دفاعی نزدیک تر می شود.
همکاری در حوزه انرژی و زیرساخت
سطحی از همکاری قابل توجه میان ایران و روسیه در حوزه انرژی و زیرساخت‌ها نیز به چشم می‌خورد. شرکت‌های روسی مانند «گازپروم» در برخی از میدان‌های نفتی و گازی ایران فعالیت داشته‌اند و به توسعه زیرساخت‌های انرژی کمک کرده‌اند.
ایران و روسیه همچنین در حوزه امنیت سایبری و فناوری‌های اطلاعاتی نیز روابطی دارند.
روسیه در برخی پروژه‌های فضایی با ایران همکاری داشته است، از جمله پرتاب ماهواره‌های ایرانی توسط موشک‌های روسی.
تغییرات منطقه‌ای و بازی سخت ایران
ایران روزهای سختی در پیش دارد. آلودگی‌هوا، «ناترازی» در انرژی و فساد در بخش‌های مختلف کشور را وارد روزهای سختی کرده است.
بر اساس گزارش سال ۲۰۲۳ سازمان بین‌المللی شفافیت، ایران در شاخص ادراک فساد با کسب نمره ۲۴، در رتبه ۱۴۹ جهانی قرار دارد.
از سوی دیگر آمار مشارکت‌های انتخاباتی اخیر نشان از کاهش معنادار اعتماد عمومی مردم به حاکمیت دارد.
آیا پوتین فرمان را به سمت «اسرائیل» چرخانده است؟
در ابعاد منطقه‌ای نیز پس از حملات اسرائیل به فرماندهان حزب‌الله و حماس و حوثی‌ها، کار برای تهران سخت‌تر از همیشه است. موضوع ایران بدون تردید یکی از محورهای اصلی دیدار آتی ترامپ و پوتین است.
باید دید در ماه‌های آینده رفتارهای سیاسی پوتین در قبال تهران چه افقی از روابط دیپلماتیک و سیاسی میان دو کشور را ترسیم می‌کند.
باید دید آیا پوتین آنطور که یکی از فرمانده سپاه ایران گفته، فرمان را به سمت «اسرائیل» چرخانده است؟